Tsukigata Hanpeita (1952)

Tytuł anglojęzyczny: Tsukigata Hanpeita

Tytuł oryginalny: 月形半平太 / Tsukigata Hanpeita

Reżyseria: Kokichi Uchide

Scenariusz: Suzuki Hyōgo, Nagae Isamu

Studio: Shochiku

Premiera: 29.05.1952

Obsada: Utaemon Ichikawa, Isuzo Yamada, Hibari Misora, Chizuru Kitagawa, Jōji Kaieda i inni.

O czym:

Akcja filmu rozgrywa się w połowie XIX wieku. Hanpeita Tsukigata próbuje zawiązać koalicję między zwaśnionymi klanami Chōshū i Satsuma w celu obalenia siogunatu. Aby tego dokonać nawiązuje współpracę ze słynnymi historycznymi postaciami, jak Ryōma Sakamoto czy Kogorō Katsura. Służba wobec państwa wiąże się jednak z poświęceniem życia prywatnego, objawiającym się niespełnionym romansem z gejszą Umekichi. Działalność Tsukigaty sprawia także, że staje się poszukiwanym człowiekiem, ściganym przez bezlitosne władze.

Omówienie:

W przeciwieństwie do kina samurajskiego z lat przedwojennych, kiedy poddawano krytyce siogunat i podkreślano prymat cesarza, po przegranej wojnie, w okresie okupacji amerykańskiej nastawienie względem pozycji cesarza uległo modyfikacji; nowe filmy miały bowiem na celu wsparcie społecznych i politycznych reform, jakie wdrażano pod opieką wygranej strony konfliktu. Tsukigata Hanpeita zachowuje zatem krytyczny ton wobec siogunatu, lecz tym razem nie wynika on z powodu uzurpowania przez sioguna władzy należnej cesarzowi, lecz z faktu, iż siogunat był władzą agresywną, zacofaną, niesprawiedliwą i – przede wszystkim – militarną. Kokichi Uchide ani razu też nie wspiera pozycji cesarza, pozostającego wymowną nieobecnością, powodowaną zarówno faktem przegranej wojny, jak również utraty swojej „boskiej proweniencji”. Zamiast tego w produkcji promuje się postawy społeczne mające na celu wspólną pracę ogółu społeczeństwa przeciw okrutnej władzy i budowanie nowego kraju, opartego na naukowej wiedzy i pokoju.

Akcja filmu dzieje się w 1852 roku i choć sam Hanpeita jest postacią fikcyjną, stworzoną w 1919 roku na potrzeby sztuki kabuki, to fabuła oparta jest o prawdziwe historyczne wydarzenia i pojawiają się w niej prawdziwe postaci. Możemy wśród nich wyszczególnić choćby uznawanego za jednego z ojców nowoczesnej Japonii i do dzisiaj cieszącego się głębokim szacunkiem w kraju Ryōmę Sakamoto. Wersja z 1952 roku nie jest zresztą pierwszą kinową adaptacją opowieści o Hanpeicie, a jedna z wcześniejszych – zrealizowana w 1925 roku – okazała się bardzo wpływowa na rozwój japońskiego kina historycznego. W omawianej produkcji tytułowy bohater, jak i jego przyjaciele są przedstawieni jako przykłady i wzory do naśladowania w walce o społeczną wolność; są zaprezentowani jako odważni wizjonerzy, jacy sprzeciwiali się militarnej władzy i dążyli do stworzenia pokojowej drogi rozwoju dla kraju. Hanpeita jest o tyle interesującą postacią, że mimo wszystko wyraźnie wywodzi się ze starego, feudalnego porządku. Tym samym prymarnie posługuje się mieczem, a nie słowem, nie waha się zabijać swoich wrogów, a kwestię miłości pozostawia na drugim planie. Jako paradoksalny relikt przeszłości walczący w imię przyszłości ostatecznie musi poświęcić swoje życie; musi zginąć aby nowy porządek, za który wojuje faktycznie mógł nadejść.

Motyw odchodzenia od starszych wartości opartych na sile i przemocy jest kontynuowany poprzez postać młodego wojownika imieniem Hayase. Początkowo należy on do grupy, mającej na celu zabicie Hanpeity, jednak ich chęć oddawania się brutalności skrywana pod pozorem walki o dobro narodu skłania Hayasego do odejścia z grupy i zaprzyjaźnienia się z protagonistą. Nie bez wpływu na jego decyzję miała też nagła miłość, jaką zaczął odczuwać wobec Hanagiku, młodziutkiej i ślicznej maiko. Hayase ostatecznie zupełnie porzuca drogę miecza i poświęca się nauce sposobów funkcjonowania zaawansowanych cywilizacyjnie krajów, czyli krajów zachodnich, ponownie wskazując w ten sposób, w jakim okresie został stworzony film.

Tsukigata Hanpeita odznacza się również sporym skupieniem się na wątkach romantycznych, które zajmują niemal połowę czasu trwania. Sceny miłosne – z których jedna została zgrana ze śpiewaną balladą – są dla twórców niemal tak samo istotne, jak walka polityczna Hanpeity. Prymarne pozycje w kwestiach romantycznych odgrywają Hayase i Hanagiku. Warto przy okazji wspomnieć, że Hanagiku stanowi dość nietypową postać młodej kobiety, biorąc pod uwagę gatunek produkcji i miejsce jej powstania. Wygadana, potrafiąca postawić się mężczyznom, raczej dominująca – wyraźna przedstawicielka nowoczesnego pokolenia – w przeciwieństwie do podobnych bohaterek, znanych choćby z filmów Kenjiego Mizoguchiego, nie spotyka się z powodu swojego zachowania z żadnymi nieprzyjemnościami. Wręcz przeciwnie: odnajduje miłość, przyjaźń, rozwija karierę. To ci, którzy jej nie szanują są portretowani w negatywnym świetle, jawiąc się jako relikty minionych czasów, choć może raczej czasów, które powinny były minąć.

Pod względem realizacyjnym, choć czasem nieco zbyt ckliwy, film cechuje się atrakcyjnym kadrowaniem, utrzymującym w centralnej pozycji postaci, podkreślając, że prymarnym zainteresowaniem produkcji jest człowiek. Ponadto obecna jest spora ilość bardzo sprawnie i dość widowiskowo zrealizowanych starć szermierskich, pozbawionych nadmiernej brutalności czy choćby widoku krwi. Nie zabrakło też miejsca na klasyczne wytwory japońskiej kultury, jak taniec, śpiew czy gra na shamisenie. Uchide zbliża nas do nich poprzez sekwencje z gejszami, które wyraźnie przedstawił jako kobiety zajmujące się sztuką i niczym ponadto. Sceny tańca oraz ballady enka, w tym przewodnią piosenkę, wykonuje młodziutka gwiazda estrady i kina Hibari Misora, która prezentuje się wyjątkowo atrakcyjnie na ekranie. Pozostałe postaci są utrzymane w stylistyce, znanej z wcześniejszego kina jidaigeki, charakteryzujące się nieco teatralnym manieryzmem, odnajdującym ujście choćby w nazbyt długich monologach. Można też narzekać na brak prób zagłębiania się w kwestie intelektualne, acz biorąc pod uwagę przemycane w filmie treści, przedstawienie ich poprzez nieskomplikowane kino rozrywkowe stanowi logiczne posunięcie ze strony twórców.